Otizm ve Hakları

Otistik Bireylerin Hakları

Otistik kişiler; Avrupalı nüfusun sahip olduğu, kendileri için uygun ve yararlı olan bütün haklara aynen sahip olmalıdırlar.

Bu haklar, her ülkede yapılacak yasal düzenlemelerle özendirilmeli, uygulanmalı ve korunmalıdır. Zihinsel Engelli Kişilerin Hakları (1975) ve Engelli Kişilerin Hakları ( 1975 konulu Birleşmiş Milletler Bildirgeleri ve İnsan Hakları konusundaki diğer ilgili bildirgeler dikkate alınmalı ve bunlara otistik bireylere ait olarak aşağıdakiler eklenmelidir.

OTİSTİK KİŞİLERİN;

1. Yeteneklerinin elverdiği ölçüde bağımsız ve eskiksiz bir yaşam sürmeye,

2. Kolay ulaşılabilir, tarafsız ve doğru tıbbi yardım almaya,

3. Kolay ulaşılabilir ve uygun eğitim almaya,

4. Ve onların temsilcilerinin; geleceklerini etkileyen kararlar alınırken, olanaklar elverdiği ölçüde katılımda bulunmaya ve isteklerinin dikkate alınmasına ve saygı görmesine,

5. Yararlanabilecekleri elverişli barınma olanaklarına sahip olmaya,

6. Saygın, bağımsız ve üretken bir hayat sürebilmeleri için gerekli malzeme, destek ve yardım hizmetlerini alabilmeye,

7. Yiyecek, giyecek, barınma ve diğer gereksinimlerini karşılamaya yetecek bir gelir veya ücrete sahip olmaya,

8. Refahlarını temin etmek için sağlanan hizmetlerin geliştirilmesinde ve yönetilmesinde olanaklar elverdiği ölçüde katılımda bulunmaya,

9. Fiziksel, zihinsel ve ruhsal iyilikleri için; koruyucu önlemler ve bireyin menfaatleri önde tutularak planlanmış tıbbi ve medikal tedavileri de kapsayan uygun tıbbi yardım almaya,

10. Ayırımcı ve tekdüze olmayan, bireyin yeteneklerini ve tercihlerini dikkate alan bir iş hayatına ve meslek eğitimi olanağına sahip olmaya,

11. Seyahat ve hareket özgürlüğüne sahip olmaya,

12. Kültür, eğlence, sosyal, spor faaliyetlerine katılma ve bunlardan yararlanmaya,

13. Toplum içindeki bütün faaliyetlerden, hizmetlerden ve aktivitelerden eşit yararlanmaya,

14. Evlilik dahil, bütün cinsel ve diğer ilişkilere baskı altında kalmaksızın sahip olmaya,

15. Ve temsilcilerinin yasal olarak temsil edilme, yardım alma ve bütün kanuni haklarının korunmasına,

16. Psikiyatri hastanelerinde veya diğer bakım enstitülerinde korku içinde yaşamaktan ve izole edilmekten korunmaya,

17. Kötü muamele görmekten ve ihmale uğramaktan korunmaya,

18. Farmakolojik olarak suiistimal edilmekten korunmaya,

19. Ve temsilcilerinin kendileri ile ilgili bütün kişisel, tıbbi, psikolojik, psikiyatrik ve eğitimsel kayıtlara ulaşabilmeye,

HAKLARI VARDIR.

10 Mayıs 1992, Den Haag 4. Autism-Europe Kongresi’nde sunulmuştur.

9 Mayıs 1996!da Avrupa Parlamentosu tarafından Yazılı Bildirge olarak benimsenmiştir.

Otistik Ailesinin Sosyal Hakları

Özel Eğitim Giderlerinin Karşılanması

Ülkemizde resmi eğitim kurumlarında verilen eğitim ücretsizdir ve devlet tarafından karşılanır. Ancak, özel eğitim kurumlarında verilen özel eğitim hizmetleri ücrete tabidir. Bu ücretin belli bir bölümü de devlet tarafından karşılanır. Çocuğunuzun, özel bir eğitim kursundan eğitim alabilmesi, ayrıca, bu hizmetin bedelinin devlet tarafından karşılanması için de RAM’a başvurmanız gerekir. RAM’lar tarafından düzenlenen Özel Eğitim Değerlendirme Kurul Raporu ile bireysel ve grup eğitimi için destek ödeneği alabilirsiniz.

Diğer Haklarınız

Bakım Ücreti: Ağır düzeydeki engellinin evde bakımı karşılığında, ihtiyacı olan ailelere, anne-babaya yada vasiye her ay bir asgari ücret tutarında ödeme yapılır. Bakıma muhtaç özürlüye ikametgahında bakım hizmetinin verilmesi durumunda, bakım ücreti, hizmetin verilmesini takip eden ay içinde Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü tarafından aileye ödenir.

Özürlü Kimlik Kartı: Sosyal Hizmetler İl Müdürlükleri vasıtasıyla edinilebilecek özürlü kimlik kartı ile birçok kolaylık ve indirimden yararlanmak mümkündür.

Bu kart ile özürlü birey;

a) Değişik kurum ve kuruluşlardan istenen rapor yenileme işlemlerinden kurtulacaktır,

b) Gelir Vergisi indiriminden faydalanabilecektir. (Gelir Vergisi indirimi, özürlü kişinin herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmaması durumunda kendisine bakmakla yükümlü olan kişi için de geçerli olacaktır),

c) Devlet Demir Yolları ile seyahat etmesi ve özür oranının %40 veya üstü olması halinde %50 indirimden faydalanabilecektir.

d) Havayolları ile seyahat etmesi ve özür oranının %50 veya üstü olması halinde %40 indirimden yararlanabilecektir.

e) Yerel Yönetimlerin alacağı kararlar ile belediye otobüslerinden ücretsiz ya da indirimli yararlanabilecektir.

f) Sinema, Tiyatro vb. faaliyetler için ödeyeceği ücretlere indirim uygulanacaktır.

g) Kamu Kurum ve Kuruluşlarının özürlü çalıştırma zorunluluklarına bağlı olarak özürlü istihdamı amacıyla açılan sınavlarda özrünü kanıtlayabilecektir.

h) Turkcell ve Telsim tarafından %40 indirim uygulanmaktadır.

Diğer Haklar

a) Değişik kurum ve kuruluşlardan istenen rapor yenileme işlemlerinden kurtulacaktır,

b) Gelir Vergisi indiriminden faydalanabilecektir. (Gelir Vergisi indirimi, özürlü kişinin herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmaması durumunda kendisine bakmakla yükümlü olan kişi için de geçerli olacaktır),

c) Devlet Demir Yolları ile seyahat etmesi ve özür oranının %40 veya üstü olması halinde %50 indirimden faydalanabilecektir.

d) Havayolları ile seyahat etmesi ve özür oranının %50 veya üstü olması halinde %40 indirimden yararlanabilecektir.

e) Yerel Yönetimlerin alacağı kararlar ile belediye otobüslerinden ücretsiz ya da indirimli yararlanabilecektir.

f) Sinema, Tiyatro vb. faaliyetler için ödeyeceği ücretlere indirim uygulanacaktır.

g) Kamu Kurum ve Kuruluşlarının özürlü çalıştırma zorunluluklarına bağlı olarak özürlü istihdamı amacıyla açılan sınavlarda özrünü kanıtlayabilecektir.

h) Turkcell ve Telsim tarafından %40 indirim uygulanmaktadır.

OTİZMLİ ÇOCUĞUNUZUN EĞİTİM HAKKI VAR!

Her çocuğun yeterli beslenme, barınma, dinlenme, oyun olanakları ile gerekli tıbbi bakım hakkı vardır (Çocuk Hakları Bildirgesi, İlke 4). Fiziksel, zihinsel ya da sosyal bakımdan özürlü çocuğa gerekli tedavi, eğitim ve bakım sağlanmalıdır (Çocuk Hakları Bildirgesi, İlke 5).

Çocuğunuzun eğitim hakkı, anayasamız ve kanunlarla belirlenmiş, güvence altına alınmıştır. Anayasamızın 42. maddesi ‘Hiçbir birey eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz’ der.

Anayasal Düzenlemeler

Anayasamızın 41., 42., 49., 50., 60., ve 61. maddeleriyle ailenin eğitim-öğretim ve çalışma hakkı ve sorumluluğu ile sosyal güvenlik hakkı konularında herkesin yasa önünde eşit olduğu ifade edilmiştir. 61. maddede ise ‘Devlet sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirler alır’ ifadesi yer almaktadır.

Anayasamızın bu maddeleri engelli bireyler için oluşturulması gereken düzenlemelere ışık tutmuştur. Yani devletimiz, sizin otizmli çocuğunuz da dahil olmak üzere her çocuğa ihtiyaçlarına en uygun eğitimi ücretsiz olarak vermekle yükümlüdür. Bu El Kitabının amacı, çocuğunuzun eğitim hakkını kullanabilmesinde size bir yol haritası çizmektir.

Otizmli çocuğunuz eğitim hizmetlerinden nasıl yararlanabilir?

Özel eğitim gerektiren çocukların eğitim hizmetlerinden yararlanabilmeleri iki aşamada mümkün olur:

Birinci aşamada, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak her ilde ve büyük ilçelerde bulunan Rehberlik ve Araştırma Merkezi’ne (RAM) başvurmak gerekir. Bu başvuruyla, RAM bünyesindeki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından eğitsel değerlendirme ve tanılama gerçekleştirilir.

İkinci aşamada ise, Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesindeki Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından çocuğun eğitim ortamına yerleştirilmesi kararı alınır.

Yaşlara Göre Eğitim Olanakları

Eğer çocuğunuz 3 yaşındanizm ya da YGB tanısı almışsa, erken çocukluk dönemi eğitimi alabilir. Bu eğitim, çocuğun doğrudan eğitimi, çocuğun eğ küçükse ve otitimine katkı sağlamak amacıyla ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi yoluyla okul ve kurumlarda veya gerektiğinde evde yürütülür. Eğitimin planlanması ve koordinasyonu RAM bünyesindeki  Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından yapılır.

Eğer Çocuğunuz 3-6 yaşları arasındaysa, okulöncesi özel eğitim alabilir. Özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitimi zorunludur. Ancak, çocukların gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak okul öncesi eğitim dönemi süresi bir yıl uzatılabilir. Okulöncesi eğitim, mümkünse normal gelişim gösteren çocukların devam ettiği yuva ya da anaokulu gibi okulöncesi eğitim kurumlarında kaynaştırma yoluyla sağlanır. Kaynaştırmadan yararlanamayan çocuklar ise okulöncesi düzeyde eğitim veren özel eğitim kurumlarına ya da özel eğitim sınıflarına devam etmelidir. 

Eğer çocuğunuz 7-14 yaşları arasındaysa, normal gelişim gösteren çocuklarla birlikte bir ilköğretim okulunda kaynaştırma eğitimi alabilir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda ise, bir otistik çocuklar eğitim merkezine (OÇEM) ya da normal ilköğretim bünyesinde bir özel eğitim sınıfına devam edebilir. Okul öncesi eğitimini tamamlayan veya zorunlu ilköğretim çağına gelmiş özel eğitim gerektiren çocukları devam edecekleri eğitim ortamına hazırlamak amacıyla ilköğretim okullarında ve özel eğitim kurumlarında hazırlık sınıfları açılabilir. Hazırlık sınıfında öğrenim süresi bir yıldır.

Eğer çocuğunuz 15-21 yaşları arasındaysa ve ilköğretim diplomasına sahipse,  ortaöğretimini öncelikle kaynaştırma uygulamaları yoluyla akranları ile bir arada genel ve mesleki ortaöğretim kurumlarında sürdürmelidir. Ancak, çok gerekirse, sayıları çok sınırlı olan özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için açılmış ortaöğretim kurumlarına da gidebilir.

İlköğretimlerini tamamlayan ancak çeşitli nedenlerle ortaöğretime devam edemeyen bireyler, uzaktan öğretim yoluyla Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Lisesi veya Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki Açık Öğretim Lisesinde eğitimlerini sürdürebilirler.

Zorunlu öğrenim çağı dışında kalan ve genel eğitim programlarından yararlanamayacak durumda olan otizmli çocuğunuz;  temel yaşam becerilerini geliştirmek, topluma uyum sağlamak ve iş ve mesleğe yönelik beceriler kazanmak amacıyla farklı konu ve sürelerde meslek kurslarına ya da otistik çocuklar iş eğitim merkezlerine devam edebilir. Halen Türkiye’de otizmli çocuklar için iki adet resmi iş eğitim merkezi bulunmaktadır (Bakınız, s. 11). Ayrıca, aileler otizmli çocukları için halk eğitim merkezlerinde meslek kursu açılması talebinde bulunabilirler.